Vlaanderen in diep water

Zowel Kursk, de nieuwste speelfilm van Thomas Vinterberg, als de prestigieuze Noorse tv-serie State of Happiness kozen AED Studios in Lint voor hun onderwateropnames. Ondertussen wordt in Vilvoorde, nabij Brussel, een nieuwe waterstudio gebouwd die de capaciteit van Vlaanderen voor waterfilmopnames naar een hoger niveau zal tillen.

Kursk volgt de gebeurtenissen die in 2000 plaatsvonden nadat een Russische onderzeeër door explosies naar de bodem van de Barentszzee was gezonken. De film toont de overlevingsstrijd van de matrozen in de getroffen onderzeeër, terwijl hun families aan land politieke obstakels uit de weg gaan om hen te redden.
Het project viel voor het eerst op bij coproducent Belga Films toen Matthias Schoenaerts werd gecast in de rol van de kapitein van de Koersk. Als grote Vlaamse ster zou zijn betrokkenheid niet alleen een publiekstrekker zijn, maar ook een opening om de Belgische Tax Shelter erbij te betrekken. "We moesten deze gewoon coproduceren," zegt Christophe Toulemonde, hoofd producties van Belga.
Het bedrijf heeft een lange geschiedenis als distributeur in België, maar begon pas drie jaar geleden met coproductie. "Het idee is om de inhoud te produceren die wij zouden willen verdelen, en onze focus ligt op films van hoge kwaliteit voor een breed publiek."
Kursk past in het plaatje en combineert Vinterbergs reputatie als regisseur met een spannend verhaal en acteertalent zoals Schoenaerts, Colin Firth en Léa Seydoux. Het betekende ook vertrouwde partners in de hoofdproducent Via Est uit Luxemburg en voor de internationale verkoop, EuropaCorp, wiens films Belga al vele jaren distribueert in de Benelux.

Een belangrijk onderdeel van de Vlaamse crew voor Kursk was Wim Michiels van Cine Diving, die nauw samenwerkte met de Oscarwinnende DoP Anthony Dod Mantle voor het onderwatercamerawerk.
"Hij wilde een eigen taal voor onderwaterfilmen", herinnert Michiels zich. "Hij zocht naar een manier om het te filmen zonder dezelfde shots te hebben als andere onderwaterfilms. Dat bracht ons in een hele periode van zoeken naar camera's, lenzen en belichting, en de manier om die onder water te gebruiken."

Tijdens de opnames communiceerden ze via een intercom, waarbij Dod Mantle een constante stroom instructies gaf. "Hij zegt niet: 'nu links' of 'nu rechts', hij geeft je de juiste sfeer. Hij vertelt verhalen en jij hebt de vrijheid om die te interpreteren. Het is een heel speciale manier van werken."
Een andere uitdaging kwam van scènes die onder water werden opgenomen in bijna duisternis, waar de acteurs zowel onder water waren als niet goed konden zien. "De sets veilig maken voor de acteurs en veilig met ze filmen was een grote zorg," zegt Michiels. "Voor Kursk deden we onderwatertraining voor 42 mensen: acteurs, stand-in duikers, body doubles en enkele figuranten."

Cine Diving was ook betrokken bij State of Happiness, een tv-serie over de ontdekking in 1969 van een enorm olieveld in de Noordzee. De serie, geregisseerd door Petter Næss, wordt geproduceerd door het Noorse Maipo Film en in Vlaanderen gecoproduceerd door Lunanime, onderdeel van de Lumière-groep.
De samenwerking is het resultaat van Lumière's lange geschiedenis als distributeur van Scandinavische series. Toen producent Jan De Clercq hoorde dat State of Happiness in de maak was, voelde hij zich meteen aangetrokken tot het project.
"Het is een serie over de start van de olie-industrie en hoe die de samenleving in Noorwegen veranderde. Ik denk dat dat iets interessants is waar mensen meer over willen weten."
Het was ook een kans voor Lunanime om samen te werken met één van de meest ervaren Noorse producenten aan een prestigieus project. "Ik denk dat State of Happiness het grootste budget heeft van alle tv-series die tot nu toe in Noorwegen zijn gemaakt," zegt De Clercq.
Met de financiële steun van de Tax Shelter en Screen Flanders, plus de eigen bijdrage van een minimumgarantie als distributeur, kon Lunanime een aantrekkelijk pakket samenstellen waarmee het studiowerk naar AED werd gebracht.

Een van de grootste technische uitdagingen was het nabootsen van de bodem van de Noordzee in de tank van AED. Dit moest gebeuren zonder het water te vervuilen met vrij zwevend zand, omdat het vervangen van het water tijdrovend en erg duur zou zijn geweest.
Een idee was om een zeebodem te bouwen op platen, die dan in de tank konden worden neergelaten, maar deze zouden veel te zwaar zijn geweest. "Dus ontwikkelden Kurt Loyens en zijn team decorbouwers een zeer interessante oplossing door het zand op platen te lijmen met latex. Deze konden dan onder water worden afgerold," zegt hoofd producties Tim Martens.
Een andere uitdaging was de duikbel die in de onderwaterscènes voorkomt. "Het is een replica van een duikbel die uit Noorwegen kwam, maar hij woog nog steeds drie ton en het was niet zo voor de hand liggend hoe je deze in positie kon krijgen."

Alle onderwateropnames moesten in twee dagen klaar zijn, een strak schema dat typisch is voor tv-werk. "Je moet een manier vinden om snel te werken, want de budgetten zijn beperkter, maar ze willen het verhaal toch op een mooie manier vertellen. Dus moet je een manier vinden om daar te komen," zegt Michiels.
Zijn oplossing, bedacht samen met DoP Lars Vestergaard, was om voor elke scène een reeks lange sequentieshots te maken: eerst een algemeen shot, dan de acteur van voren volgen, dan over de schouder, dan in close-up. "We konden dat doen omdat we verlichting hadden geïnstalleerd die werkte voor al die shots."
Dit bleek zo effectief dat aanvankelijke plannen om de opnames te beperken werden ingetrokken. "Uiteindelijk ging het zo goed dat we de extra shots konden doen die waren overgeslagen omdat we dachten dat we niet genoeg tijd hadden," zegt Martens.